H. Merkezi: AKP’nin Olağanüstü Hal uygulamasının yerine hazırladığı düzenleme Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) kabul edildi. 15 Temmuz darbe girişiminin ardından ilan edilen ve bugüne kadar tam 7 kez uzatılan Olağanüstü Hal ( OHAL ) uygulaması, 18 Temmuz gecesi sona erdi. TBMM’de kabul edilen düzenleme 25 maddeden oluşurken OHAL’i aratmayan maddelerle dolu.
OHAL döneminde Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu kararı ile bugüne kadar yüz binlerce kişinin yaşamını etkileyen ihraç yetkisi 3 yıl süre ile doğrudan bakanlara tanındı. Darbe ve “terör” suçları ile sınırlı olmak üzere toplu suçlarda gözaltı süresi ise “hâkim tarafından dinlenilmek” koşulu ile 12 güne kadar uzatılabilecek. Tekli suçlarda ise 6 güne kadar uzatılabilecek.
Pasaport sınırlama yetkisi ise OHAL’de olduğu gibi devam edecek. Böylece OHAL KHK’leri ile alınan ve binlerce kişinin yaşamını etkileyen idari tedbirlerin 3 yıl daha devamı sağlanacak.
“OHAL’in kaldırılmasıyla terörle mücadelenin zaafiyete uğramaması” iddiasıyla hazırlanan teklif 25 maddeden oluşuyor. Yasa teklifinde yer alan ve “OHAL’i aratmayacak” düzenlemeler ise şöyle:
Valilerden kişilere giriş- çıkış yasağı
Düzenlemenin birinci maddesi, valilere, “kamu düzeni veya güvenliğin olağan hayatı durduracak veya kesintiye uğratacak şekilde bozulduğu ya da bozulacağına ilişkin ciddi belirtilerin bulunduğu hallerde, 15 günü geçmemek üzere, ildeki belirli yerlere giriş ve çıkışı sınırlama yetkisi” veriyor. Bununla birlikte valiler, ildeki belli yerlerde veya saatlerde kişilerin dolaşmalarını, toplanmalarını, araçlarının seyirlerini düzenleyebiliyor veya kısıtlayabiliyor. Ruhsatlı da olsa her çeşit silah ve merminin taşınması ve naklini de yasaklayabiliyor.
Özel eşyalara arama
Düzenleme ‘askeri mahalle’leri de yeniden düzenliyor. Buna göre, askeri mahallelerde, sulh ceza hâkiminin kararı veya askeri komutanın emri üzerine kişilerin üstü, araçları, özel eşyaları ve özel kâğıtları, “suç delilleri koruma altına alınacak” şekilde aranabilecek. “Suçlu görülen” kişiler ile ilgili de Ceza Muhakemesi Yasası’nın ilgili hükümleri uygulanacak.
“Duyarlı kapı zorunluluğu” geldi
Askeri mahallelerde, asker kişiler dahil, askeri mahalleye giriş ve çıkışlar için de “duyarlı kapı zorunluluğu” getirildi. Bu kişilerin üstleri, duyarlı kapının ikaz vermesi halinde, metal detektörle kontrol edilebilecek.
Er ve erbaşına arama
Teklifle, Sahil Güvenlik, jandarma ve jandarma hizmet binalarında, sulh ceza hâkimi kararı veya “gecikmesinde sakınca bulunan hallerde” birlik komutanının ya da kurum amirinin yazılı emri üzerine “er ve erbaşların üst ve eşya” yapılabilmesinin de önü açılıyor.
Gösteri yürüyüşlerine “akşam” koşulu
Düzenleme, “Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Yasası”nda da değişiklik öngörüyor. Buna göre, açık alanlardaki toplantılar ile yürüyüşlere “gece vaktinin başlamasıyla birlikte dağılacak şekilde” denilerek, “süre” getirildi. Kapalı yerlerdeki toplantıların süresi ise “saat 24.00” olarak yeniden düzenlendi. Toplantı ve yürüyüşlerin uzatılması ise ancak “vatandaşların huzur ve sükûnet içinde istirahatini aşırı ve katlanılamaz derecede zorlaştırmamak ve kamu düzenini, genel asayişin bozulmasına neden olmamak şartıyla” saat 24.00’e dek uzatılabilecek.
“Komutanların kovuşturulmasına” özel izin
Teklifle, bölgede yetkili kılınan “komutanın kovuşturma yapabilmesi” izne bağlanıyor. Buna göre Cumhurbaşkanı Yardımcısı ve bakanlar hakkında Cumhurbaşkanı, milletvekilleri hakkında TBMM, general ve amiraller hakkında Genelkurmay Başkanı, bakan yardımcıları hakkında ilgili bakanlar, valiler ve kaymakamlar için de İçişleri Bakanlığı’ndan izin alınacak.
Kolluk ifadeye çağırılacak:
Bir şüpheliyi yeniden ifade almaya cumhuriyet savcısının emri ile kolluk çağrılacak. Tutukluluğa itiraz ve tahliye talepleri de dosya üzerinden karara bağlanabilecek. Tahliye talepleri en geç 30 gün üzerinden karara bağlanacak. Daha önce hâkim kararıyla aranan şüpheliye ait bilgisayar araması da savcı kararıyla yapılabilecek.
Adli kolluklara arama yetkisi
Askeri bölgelerde arama da “Cumhuriyet savcısının nezaretinde askeri makamların da katılımıyla adli kolluk görevlileri tarafından” yerine getirilecek.
Meslekten ihraçlar sürecek
2 yıllık OHAL dönemi boyunca Cumhurbaşkanlığı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu’nun onayı ile hayat bulan ihraç yetkisi teklifin yasalaşması halinde sadece Cumhurbaşkanı’na karşı sorumlu bakanların tekil onayına bağlı olacak. Tek bakana bağlı ihraç yetkisi 3 yıl boyunca devam edecek. Askerlerin ihraçları ise Milli Savunma Bakanı’nın onayına bağlı olacak.
“Tazminat tırpanı”
Teklif, devlet kurumlarından OHAL döneminde ihraç edilip yeniden görevine dönenlerin “tazminat hakkını” da elinden alınacak.
Atamalarda büyük im yasağı
Teklifte; yükseköğretim kurumlarında kamu görevinden çıkarılan öğretim elemanları için YÖK Başkanlığı’na bildirilme zorunluluğu geliyor. Bu kişilerin görevine iade edilmesine karar verilmesi halinde ise eski kadro veya pozisyonlarına atanması esas kabul ediliyor ancak bu hüküm müdür yardımcısı veya daha üstü ile eşdeğer yöneticilik görevinde bulunanlar için tümüyle uygulanmayacak. Müdür yardımcısı veya daha üstte olan kişiler için söz konusu yöneticilik görevlerinden önce bulundukları kadro ve unvanlar atamalarda dikkate alınacak. Ayrıca; Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı’na bildirilen atama teklifleri, Ankara, İstanbul ve İzmir illeri dışında ve 2006 yılından sonra kurulan yükseköğretim kurullarına öncelik verilmek kaydıyla yapılacak.
Gözaltı süresi uzatıldı
Anayasaya göre toplu olarak işlenen suçlarda 48 saatle sınırlanan gözaltı süresi OHAL döneminde önce 30 güne çıkarılmış daha sonra da 14 güne indirilmişti. Yasa teklifi ile toplu olarak işlenen suçlarda anayasadaki günlük gözaltı süresi 4 güne çıkarıldı. Ancak sanığın “hâkim tarafından dinlenmesi koşulu” ile 4 günlük gözaltı süresinin 2 kez daha uzatılması ile 12 günlük gözaltı süresinin önü açıldı. Tekil suçlarda ise yine “hâkim tarafından dinlenme” koşulu ile Anasaya’daki 2 günlük sürenin 2 kez daha uzatılması ile 6 güne kadar çıkartılması sağlanacak. Teklifin yasalaşması halinde gözaltı süresi ile ilgili tüm bu düzenlemeler 3 yıl boyunca geçerli olacak. Bu düzenleme, Anayasa’da yer alan “bireysel suçlarda 48 saat, toplu suçlarda ise 4 gün” hükmüne aykırılık taşıyor. Anayasada yer alan maddede, “Bir kişinin yakalanması veya tutuklanması halleri dışında kimse hürriyetinden yoksun bırakılamaz” hükmü bulunurken gözaltı sürelerine ilişkin yapılan yeni düzenleme ile hâkim tarafından verilecek iki kez uzatma kararına iktidar, “hâkim kararı nedeniyle anayasaya aykırılık teşkil etmediğini” iddia ediyor.
Pasaport iptaline devam
OHAL süresince ihraç edilen kişiler ve ailelerinin pasaportlarına sınırlama koyma yetkisi getiren düzenleme teklifle birlikte 3 yıl boyunca devam edecek. Buna göre 3 yıl boyunca sadece Cumhurbaşkanına karşı sorumlu olan İçişleri Bakanı’nın onayı ile ihraç edilen kamu personelinin kendisi ve eşinin pasaportuna İçişleri Bakanı’nın onayı ile iptal kararı verilebilecek. MİT YİNE ‘SIR KÜPÜ’ Yasa önerisiyle MİT’in “Bilgi Edinme Yasası” kapsamından çıkarılacağı hüküm altına alındı. Buna göre MİT’in uygulamaları hakkında “bilgi edinilemeyecek.” Ayrıca, MİT’in taraf olduğu hukuki uyuşmazlıklarda “arabuluculuk” uygulanmayacak. Ancak Bilgi Edinme ve Değerlendirme Kurulu OHAL işlemlerini bilgi edinme hakkından zaten muaf tutmuştu.
