Hemen her yıl değerlendirmeye tabi tutulan köylünün durumu tartışmalarında bu sene de geçen senelerden farklı olmadı. Üretici yine ürün girdilerini dahi zor karşılayacak bir gelir elde etti. Bu durum koca bir yılını o ürüne bağlayan üreticinin iflası anlamına geliyor. Devlet kurumlarının ve bakanlıkların yaptığı açıklamalar ise pişkinlikten öteye gitmeyecek türden. Mevcut kotalar nedeniyle özel şirketlerin girdabında kalan üretici, şirketlerin kârı için iflasa zorlanmaktadır. Özel şirketlerin politikaları nedeniyle üretici ve tüketici arasındaki uçurum giderek büyümektedir. Köylü ürettiğini satamazken tüketici ise pazarda bulunan ürüne elini süremiyor. Bu tablo içerisinde değineceğimiz ürün her yıl önemle üzerinde durulan tütün olacaktır. Tütüne ilişkin mevcut tabloya baktığımızda bu ürünün toplumsal olarak tüketimi günden güne artarken üreticinin hayallerinin duman olduğudur. Tekel’in özelleştirme kapsamına alındığı 2001’de 477.829 tütün üreticisi vardı. Tütün Kanunu’nun yürürlüğe girdiği 2002’de ise üretici sayısı 402.899’a geriledi. 2003’te sözleşmeli üretim yapan üretici sayısı 334 bin iken bu rakam 2008’de 194.282 kişiye geriledi. Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu verilerine de baktığımızda 2002’de 159.521 ton olan tütün alımı da 2008’de 74.584 tona gerilemiş durumda.
Genel olarak tütün üreticilerinin zarar etmesinde Virginya tütününün etkili olduğu belirtilmektedir. Bu genel kanının gerçeği yansıtmadığı, esas meselenin devlet politikası olduğu belirtilmelidir. Zira, şark tütünü de denilen oriantal tütün, aroma ve kalite açısından en iyi tütün kapsamındadır. Konuya ilişkin birçok uzaman damarlı ve elfaylı olduğu için virginya tütünü pek de iyi olmadığını, şark tütününün, içerdiği aroma nedeniyle tüm sigaralara konulması neredeyse zorunlu bir tütün olduğunu belirtmektedirler.
Tütün üretimine asıl darbeyi vuranın Tekel’in özelleştirilmesi olduğu açıktır. Zira köylere kadar organize olmuş Tekel, hem piyasayı regüle ediyor hem gerekli yerlere gerekli fabrikaların kurulmasını sağlayarak tarım üretimi kadar sanayide de istihdam sağlıyor hem de fiyat düzenlemesi ile üreticiye ciddi bir katkı sağlıyordu
Köylünün pazarı talan edildi şirketler kazandı
Tekel’in 2001’deki pazar payı yüzde 70 civarında iken 2008’de yüzde 30’lara düştü. Bu daralma bir devlet politikası olarak hayata geçirilmiş ve sonrasında bahane edilerek Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun (ÖYK) 2001/06 sayılı kararı ile özelleştirme kapsam ve programına alınmıştı.Tekel’in özelleştirilme serüveninden bunu görebiliriz. Tekel’in sigara bölümünün özelleştirilmesi için 2003’te ihaleye çıkılmıştı. Hisselerinin yüzde 65’i Japon devletine ait olan Japon Tobacco International (JTI) tarafından verilen 1 milyar 150 milyon dolarlık teklif yetersiz bulunmuş, ilk ihale iptal edilmiş ve aynı yılın sonlarında iptal edilmişti. 2005’te yeniden ihale yapılmış bu kez hiçbir şirket teklif vermemişti.
Hükümet bu işten vazgeçmemiş, 2007’de üçüncü kez ihaleye çıkmıştı. 22 Şubat 2008’de en yüksek teklifi veren BAT firmasına 1 milyar 720 milyon dolara satılmıştı. Özelleştirme programına alındığında 110 yaprak tütün işyeri, 6 sigara fabrikası, 19 alkollü içki tesisi, 84 pazarlama müdürlüğü, 10 tuz işletmesi, bir kibrit fabrikası, bir ambalaj fabrikası ve bir sung ipek, viskoz fabrikası olan Tekel’in, 2009’da 57 yaprak tütün işyeri, 2 tuz işletmesi ve bir ambalaj fabrikası olan işletmeye dön Şubat 2008’de Tekel Sigara’nın British American Tobacco’ya (BAT) satılmasının ardından Türkiye’deki sigara pazarı 5 yabancı şirketin hâkimiyetine geçmiş durumda ise de pazarda 8 şirket faaliyet gösteriyor.
Philip Morris Sabancı (Philsa), Japan Tobacco International (JTI), British American Tobacco (BAT), European Tobacco ve Imperial Tobacco. Koreli KT&G firması da İzmir’de fabrikasını kurdu. Söz konusu şirketlerin dışında TAPDK verilerine göre ayrıca Boğaziçi Sigara ve Tütüncülük, Imperial Tobacco Sigara ve Tütüncülük ve Royal Tobbacco Sigara ve Tütüncülük şirketleri faailyet gösteriyor. Tekel’in tütün kısmının özelleştiği 2008 yılında 18 milyar 342 milyon liralık bir iç satış büyüklüğü olan sigara pazarı geçen yıl itibariyle 47 milyar 950 milyon liraya çıkmış durumda. 2008’de iç satış 107 milyar adet olan sigara satışı geçen yıl itibariyle 105 milyar adete düşmüş durumdadır. Ancak yükselen fiyat ve vergiler aynı miktar satışa yaklaşık üç kat bedel ödendiğini gösteriyor. Diğer yandan söz konusu oyuncuların ihracat verileri de kayda değer. 2008’de 25 milyar adet sigara satan şirketler 228 milyon dolarlık ihracat yaparken, geçen yıl bu miktar 50 milyar adete, karşılığı da 506 milyon dolara yükselmiş görünüyor.
(Bir ÖG okuru)
