Rahmetli yazar George Andreadis, yaptığı her konuşmada, Pontus’taki Soykırım sırasında yaklaşık 100.000 Rum çocuğun yetim kaldığını vurguladı. Amerikan insani yardım kuruluşları, 25.000 çocuğu topladı ve bunlardan 10.000’i evlat edinilmek üzere ABD’ye gönderildi. Kalan 15.000 çocuk, İstanbul’daki Patrikhaneye teslim edildi ve oradan Syros ve İyon Adaları’ndaki yetimhanelere götürüldü.
George Andreadis’e göre, Türkiye’deki yetimhanelere kalan 75.000 çocuk, Genitsar’ların (Yeniçeriler kastediliyor, devşirme anlamında) son ve en kötü şekliydi… Rumlar anne babalarını katledildikleri için öksüz kaldılar ve Türk propagandasıyla büyüdüler!
Mert Kaya, 1990 yılında İzmir’de doğdu ve sosyolog olarak çalışıyor. Mübadele sonrası Türkiye’de kalan yetim bir çocuğun torunu olduğunu ortaya çıkardı. Kitabı yakın zamanda Yunanca yayınlandı: “1919-1925 döneminde Küçük Asya Rumlarının İslamlaşması“, Kyriakidis Yayınları.
– Yunan asıllı olduğunuzu nasıl keşfettiniz?
– Tesadüfen… Unutmanın olmadığına, yerine koymanın olduğuna inanıyorum. Ailem gerçek tarihi ve hafızayı yeni ve yanlış olanlarla değiştirdi. Tüm aile üyelerim geçmişi sakladı. Ben 10 yaşındayken, büyük teyzelerimden biri Yunanistan’ı ziyaret etti.
Döndüğünde tüm aileyi aradı ve bize yaşlı bir adamın Türkçe konuşup el sıkışırken çekilmiş videosunu gösterdi… Şok oldum… Bu adam kimdi ve neden Yunanistan’da yaşıyordu? Sorularıma kimse cevap vermedi. Bana söylendi ki oraya taşındı…
Lisede tarihe ilgim arttı. Çok okuyordum. Hep amcamızı sordum. Bir keresinde Yunan askerleri tarafından yakalanıp Hıristiyanlaştırıldığı söylendi… Ama Bitlis’te yaşıyorlarsa bu nasıl oldu? Yunanistan ile Bitlis arasında hiçbir bağlantı yoktu. Üniversitede öğrenci kulüplerinde çalışmaya ve Türkiye’de azınlık hakları üzerine çalışmaya başladım. Çok okuyordum ama tarihimizde bazı eksikler vardı. Daha fazla yoğunlaştım ama bana Pontuslular, Rumlar vb. hakkında hiçbir şey söylemediler.
– Yunanistan’daki akrabalarınızı bulmaya çalıştınız mı?
– Teyzem zaten akrabalarımızla iletişimdeydi ama onlardan hiç bahsetmedi. Bir gün beni aradı çünkü Atina Olimpiyatları nedeniyle telefonlarda değişiklik oldu ve bağlantı koptu. Onlarla tekrar iletişime geçmek istedi ve benden yardım istedi. Bana bütün mektupları gösterdi ama bulamadım. 2013 yılında Erasmus eğitimim için Almanya’ya gittiğimde, mektupların gönderildiği Serez’in Livadochori köyünden insanlara mesaj gönderdim.
Bir kişi bana “Bilmiyorum” yazdı ama Türkçe bilen birine yönlendirdi ve bu kişinin bizim akrabamız olduğu ortaya çıktı… Böylece hikayemizin detaylarını öğrenmiş oldum. Akrabalarımızı yeniden buldum ve 93 yıl sonra iletişime geçtik. Onları dört kez ziyaret ettim, biri annem ve teyzemle birlikteydi. Ailemizin detaylarını öğrendim. Şimdi Vezirköprü olarak adlandırılan Pontus’taki köylerinden askerlerin onları nasıl Bitlis’e göç etmeye zorladığını biliyorum. Küçük bir çocuk olan İshak dede, Kürt bir ailede kalıp 1924’te Müslüman oldu. Ağabeyi Yunanistan’a geldi ve kardeşler 40 yıl sonra Bitlis’te tekrar bir araya geldi. Bu görüşmeden sonra dede İshak İzmir’e taşınmaya karar verdi…
Ailemin tarihini öğrenir öğrenmez tarih kitaplarını araştırmaya ve birçok belge okumaya başladım. Bazı konferanslarda iki kardeşin geçmişinden bahsettim ve bazı insanlar bana aile hikayeleri hakkında mesajlar gönderdi. Çember genişledi. Birçok insan bana Yunan atalarından bahsetmek istedi. Tüm bilgileri toplamaya ve tezimi yazmaya karar verdim. Gerçeği yazmaya karar verdim çünkü birinin yapması gerekiyordu…
– Tezinizi yaparken herhangi bir zorlukla karşılaştınız mı?
– Tabi ki yaşadım. Ancak devam ettim. Çok sayıda tehdit mesajı aldım. Bazı yerel gazetelerde ve sosyal paylaşım sitelerinde vatan haini olarak etiketlendim… Üniversitelerde araştırma görevlisi olarak da tez konumdan dolayı üç kez reddedildim. Bunu yazmadan önce, profesörüm beni olası zorluklar konusunda uyardı ancak büyükanne ve büyükbabamın ruhu hakkında yazmam gerekiyordu. Çalıştığım kurum birkaç kez sosyal medya mesajlarımı silmem konusunda beni uyardı. Onları silmek zorunda kaldım.
Gerçek hikayeleri yazdım, yeni bir şey yaratmadım. Dedemin acılarını yazdım ama yine de korkuyorum çünkü Türkiye’nin günlük siyaseti çok değişken. Bugün cümlelerimi kurarken çok dikkatli oluyorum çünkü bir yanlış anlaşılma olabilir. Ben hain değilim, Anadolu’yu milliyetçilerden daha çok seviyorum çünkü çok kültürlü gerçekleri biliyorum.
– “Rum Pontuslu olduğumu söylemekten çekinmiyorum” demişsiniz. Bu açıklama nedeniyle başının belaya girmesinden korkmuyor musun?
– Pontos, Anadolu tarihinin bir gerçeğidir. Bugün Karadeniz dediğimiz bir bölgenin adıdır. Aile geçmişimi ben oluşturmadım. Dinledim, mektupları okudum ve gerçeği buldum. Anne tarafım Yunan kökenli Pontuslu. Kürt, Türk veya Çerkez’im demekle aynı şey bu. Ailemin kökeni Pontus Rum’u ve bunu söylemekten çekinmem. Dürüst olmak gerekirse, korkuyorum ve ailem de korkuyor. Çevremdeki herkes bu konuda endişeli ama gerçek bu.
Ne yapmalıyım? Aslında ben kimliklere inanmıyorum. Bana göre tüm kimlikler yapay ama insanlara eskiden burada yaşadıklarını hatırlatmak için Pontius’un Rum kimliğini kullanmam gerektiğini hissediyorum. Bu, benim için bir tür görev. İnsanlara burada Yunan olduklarını ve benim hala burada olduğumu hatırlatmak istiyorum. Birçok nedenden dolayı saklanıyoruz. Halkın; baskıları, milliyetçi siyasetleri, azınlık hakları kadar tarihi saklama nedenlerini de tartışmasını istiyorum… Dinlersek ve birbirimizin acısına ağlarsak birbirimizi anlayabiliriz diye düşünüyorum…
– Bugünkü Türkler, o dönemde İslamlaşan Rumların tarihini biliyor mu?
– Rumların Anadolu’da din değiştirmelerinin iki ana sorunu vardır. Osmanlı İmparatorluğu’nda Tanzimat/İslahat yasalarından (1839-1856) sonra 19. yüzyıldaki ünlü din değiştirme süreci. Karadeniz bölgesinden Stavriotlar ve Cromnianların meselelerini kastediyorum. Daha az bilinen bir diğer konu ise mübadele döneminde (1922-1924) Yunanlıların din değiştirmesidir. Benim konum ikincisi. Tezimden önce bununla ilgili bir iki makale vardı ama mübadele döneminde Rumların Türkiye’de kalabilmek için gönüllü olarak nasıl Müslüman olduklarından bahsetmişlerdi.
Bu makaleler, gönüllü dönüşümle ilgili kayıtlardan geldi. Bu makaleler, kaçırılan kadınlardan, kayıp çocuklardan veya çocukların zenginlerin evlerinde nasıl hizmetçi olduklarından bahsetmedi. Tezim sadece bir veya iki hikaye olmadığını söylüyor. Fazlası var. Ben tarihçi değilim, sosyoloğum ve kendilerinin unutmaya nasıl zorladıklarına ve neden sonra hatırlamaya başladıklarına odaklanıyorum. Neden torunlarla konuşmaya başladılar? Burada hafızanın gücünü görüyoruz. Ancak Türkiye’deki insanlar bugün Türkiye’de İslamlaşmış Rumlar olduğunu hala bilmiyorlar.
– Kitabınız Yunanca yayınlandığında Yunanistan’da tepkiler ne oldu?
– Tepkiler şaşırtıcıydı. Sosyal ağlardan çok sayıda destekleyici mesaj aldım. Birçok Yunan bana kendi aile hikayeleri hakkında mesajlar gönderdi. Bazıları bana İslamlaştırılan ve Türkiye’de kalan akrabalarından bahsetti. Akrabalarımı bulduktan sonra Yunanistan’a gittiğimde bazı köylüler beni görmeye geldiler ve Türkiye’de de akrabaları olduğunu ama ilişkileri olmadığını söylediler.
Yalnız olduğumu, aile geçmişimin özel bir hikaye olduğunu ve büyükbabamın sadece şanssız bir adam olduğunu düşünüyordum ama hayır. Sonunda yalnız değildim. Kitabım Türkiye’de yayınlandığında tehdit mesajlarının yanısıra farklı mesajlar da aldım. Birçok insan aile hikayeleri ve Yunan ataları hakkında konuşmaya başladı. “Dedemle anneannemin akrabası yok, 1920-30’lu yıllarda yalnızdılar, biz de Yunan kökenli olabilir miyiz?” diye sormaya başladılar. Bu soruyu sormak çok önemli çünkü bu, katı Türk milli duvarında bir delik açmak gibidir.
– Bu konuda başka bir kitap yazmayı düşünüyor musunuz?
– Şu anda doktorama devam etmekteyim. Tezim, İslamlaşmış Yunanlılar arasında hafıza ve kimlik arasındaki ilişki üzerine olacak. Bu proje için 10’dan fazla Müslümanlaşmış Rum aileyle röportaj yaptım ve kimlikleri, duyguları, güvenlikleri, kültürleri vb. hakkında sorular sordum. Hikayeler-anılar ve kimlikleri arasındaki bağlantıyı araştırmak istiyorum. Gerçek aile hikayeleriyle yüzleştikten sonra ne kadar değiştiklerini. Doktoradan sonra İslamlaşmış Rumların hikayelerini kurgu olarak yazmaya devam etmek istiyorum.
– Son olarak, sizce Yunanlılar ve Türkler nasıl barış içinde yaşayabilirler?
– Yüzleşme anahtardır. Türkiye halkı tarihiyle yüzleşmek zorunda. Birçok eksik parça var. İnsanlar hiçbir sorunu faşist ideolojilerle çözemezler. Yunanlılar ve Türkler birbirini dinlemeli. İki kültür arasında birçok ortak nokta, birçok benzerlik var, ancak bu, çatışmaları çözmenin doğru yolu değil. Benzerlikler çok önemli ama bu benzerliklerin nasıl ortaya çıktığını tartışmamız gerekiyor.
Daha önce ve şimdi nasıl birlikte yaşayabilirdik, neden artık birlikte yaşayamıyoruz? Ulus-devlet ideolojileri her zaman düşman yaratır. Türkiye’de “Türk’ün Türk’ten başka dostu yoktur” diye bir söz vardır ama neden? Bu değiştirilmelidir. Yunanlılar ve Türkler birbirlerinin acısına saygı göstermelidir. Örneğin, aile geçmişim hakkında yazdığım için bana hain denmemeli. Ben yazdım, ben yaratmadım. İnsanları göçe zorlayan, Müslümanlığı kabul ettiren, hikayelerini gizleyen, yıllarca ailelerinden ayrı yaşamaya zorlayanları suçlamalıyız. Dedem ailesinden ayrıldığında sadece 12 yaşındaydı. Bu çocuğa üzülmeliyiz. Ne kadar korktuğunu ve ne kadar yalnız hissettiğini düşünmeliyiz. Belki bu tür hikayelere saygı duyarak Türkiye ile Yunanistan arasında yeni köprüler kurabiliriz.
* 28 Kasım 2021’de “MTK” da yayınlandı.
Kaynak: https://www.makthes.gr/mert-kaya-pos-anakalypsa-oti-echo-elliniki-katagogi-475271
